- تیم محتوا اَدپتو
- آینده بازار کار
گزارش آینده مشاغل یا The Future of Jobs Report، یکی از مطالعات و گزارش‌های بسیار مهم و کلیدی‌ایست که توسط مجمع جهانی اقتصاد (World Economic Forum) منتشر می‌شود. این مجموعه گزارش‌ها، با هدف تحلیل روندهای بازار کار، تغییرات مهارتی و تأثیر تحولات و پیشرفت‌های فناوری بر شغل‌ها، از سال 2016، هر دو سال یک‌بار انتشار یافته و به مرور زمان به یکی از مهم‌ترین منبع‌ها در زمینه‌ی آینده‌ی کار و مشاغل تبدیل شده است.
گزارش آینده مشاغل ۲۰۲۵، جدیدترین نسخه‌ی این مطالعه است که به بررسی روندهای تأثیرگذار بر مشاغل تا سال ۲۰۳۰ می‌پردازد. این نسخه علاوه بر پیشرفت‌های فناوری و تأثیر هوش مصنوعی، به نقش تغییرات جمعیتی، عدم قطعیت‌های اقتصادی، تحولات ژئوپلیتیکی و گذار به اقتصاد سبز در شکل‌دهی بازار کار آینده توجه دارد. در اینجا، پس از بررسی کوتاه و فشرده‌ی تاریخچه‌ی این مجموعه گزارش‌ها، برخی از مهم‌ترین یافته‌های گزارش آینده مشاغل 2025 را بررسی خواهیم کرد.
فهرست مطالب
تاریخچه‌ی گزارش آینده مشاغل
اولین نسخه از گزارش آینده مشاغل، در ژانویه‌ی 2016، در اجلاس داووس و با محوریت انقلاب صنعتی چهارم منتشر شد. اصطلاحِ انقلاب صنعتی چهارم (Fourth Industrial Revolution) که برای اولین‌بار توسط مهندس آلمانی و بنیان‌گذار مجمع جهانی اقتصاد استفاده شد، به تغییرات سریعِ فناوری در قرن 21 اشاره دارد که تغییراتی بنیادین در تولید و توزیع کالاها و خدمات اقتصادی به وجود آوردند. به باور اقتصاددانان، این انقلاب، با بهره‌مندی از فناوری‌هایی همچون اینترنت اشیا، پردازش ابری و هوش مصنوعی، منجر به اتوماسیونِ بیشتر و ایجاد تغییراتی بنیادین در نحوه‌ی انجام کار خواهد شد.
نسخه‌ی بعدی گزارش آینده مشاغل، که در سال 2018 انتشار یافت نیز با تکیه بر مفهوم انقلاب صنعتی چهارم، بر تسریع در پذیرش فناوری‌های دیجیتال و افزایش تأثیر هوش مصنوعی تأکید کرد و هشدار داد که تا سال 2022، بیش از 75 شغل سنتی در جهان از بین خواهد رفت. ازطرف دیگر، این گزارش بیان کرد که از آنجا که بیش از 130 میلیون شغل جدید نیز در کشورهای جهان ایجاد خواهند شد، افزایش مهارت‌های انسانی مانند تفکر خلاق، حل مسئله و انعطاف‌پذیری اهمیتی بیش از قبل خواهند یافت.
نسخه‌ی 2020 گزارش آینده مشاغل، که در بحبوحه همه‌گیری کووید-۱۹ منتشر شد، نشان داد که بحران جهانی کرونا تأثیری غیرمنتظره بر بازار کار گذاشته است. افزایش دورکاری، دیجیتالی شدن سریع و گسترش اتوماسیون به عنوان مهم‌ترین روندها معرفی شدند. این گزارش تأکید کرد که تا ۲۰۲۵، تقریباً نیمی از نیروی کار باید مهارت‌های خود را به‌روز کنند و دولت‌ها و شرکت‌ها باید به آموزش مجدد (Reskilling) و به‌روزرسانی مهارت‌ها (Upskilling) توجه ویژه داشته باشند (آموزش مجدد و به‌روزرسانی مهارت‌ها، یکی از اصلی‌ترین مواردی‌ست که گزارش آینده مشاغل ۲۰۲۵ به آن پرداخته است و ما نیز آن‌ها را بخش دومِ این مقاله بررسی خواهیم کرد).
بااین‌حال، بسیاری از مفاهیمِ اساسی و اصلی‌ای که در گزارش آینده مشاغل ۲۰۲۵ به آن‌ها پرداخته شده، در نسخه‌ی 2023 گزارش آینده مشاغل، معرفی شدند. نسخه‌ی 2023، بر افزایش نقش هوش مصنوعی، اتوماسیون و گذار به اقتصاد سبز اشاره کرد و نشان داد که حدود 23% از مشاغل در پنج سال آینده دستخوش تغییرات اساسی خواهند شد.
نسخه‌ی سال 2025 گزارش آینده مشاغل، در ژانویه 2025 منتشر شد و به بررسی پیش‌بینی‌های تازه و تحولات پیشرو در بازار کار پرداخت. این نسخه با تمرکز بر پیشرفت‌های تکنولوژیک، تغییرات جمعیتی و اجتماعی، و روندهای جهانی اقتصادی و زیست‌محیطی، نقشه‌ای جامع از آینده مشاغل ارائه می‌دهد.
مهم‌ترین روندهای تأثیرگذار بر بازار کار از نظر گزارش آینده مشاغل 2025
گزارش آینده مشاغل 2025، بر اساس نظرسنجی‌های صورت گرفته با بیش از 800 شرکت پیشرو در 45 کشور مختلف تهیه تدوین شده و به بررسی روندهای کلیدی‌ای می‌پردازد که در سال‌های آینده تأثیر زیادی بر بازار کار جهانی خواهند گذاشت.
یکی از مهم‌ترین عوامل تغییر در بازار کار، پیشرفت‌های فناوری و افزایش استفاده از هوش مصنوعی و اتوماسیون است. بر اساس یافته‌های این گزارش، تا سال ۲۰۳۰، ۴۴% از مهارت‌های نیروی کار نیاز به بازآموزی خواهند داشت تا بتوانند با تغییرات فناوری همگام شوند. در عین حال، انتظار می‌رود ۶۹ میلیون شغل جدید ایجاد شده و ۸۵ میلیون شغل سنتی حذف شوند.
شاید بتوان مهم‌ترین یافته‌ی گزارش آینده مشاغل 2025 را، پنج روندِ اساسی‌ای دانست که بیشترین تغییرات در بازار کار جهانی را ایجاد خواهند کرد. این روندها شامل موارد زیر هستند:
- پیشرفت‌های تکنولوژیک
- تغییرات جمعیتی
- تحولات ژئوپلیتیکی
- مسائل اقتصادی
- گذار به اقتصاد سبز
هر یک از این روندها به طور جداگانه و همچنین در تعامل با یکدیگر، نقشی اساسی در شکل‌گیری آینده بازار کار ایفا خواهند کرد که در ادامه به هر یک پرداخته می شود:
1- پیشرفت‌های تکنولوژیک
تکنولوژی‌های نوظهور مانند هوش مصنوعی (AI)، اتوماسیون، اینترنت اشیا (IoT) و بلاکچین، به عنوان اصلی‌ترین عوامل تحول در بازار کار شناخته می‌شوند. این فناوری‌ها منجر به تغییرات اساسی در نحوه انجام کار و ایجاد مشاغل جدید خواهند شد. به عنوان مثال، هوش مصنوعی و اتوماسیون می‌توانند وظایف تکراری و زمان‌بر را به عهده بگیرند، در حالی که مشاغل نیازمند مهارت‌های پیچیده و خلاقانه همچنان به نیروی انسانی وابسته خواهند بود. توسعه مهارت‌های دیجیتال و آمادگی برای تعامل با فناوری‌های نوین از جمله مواردی است که در این زمینه اهمیت بسیاری دارد.
به‌طور خلاصه می‌توان گفت هوش مصنوعی، یادگیری ماشین و اتوماسیون در حال تغییر شکل مشاغل سنتی هستند. در حالی که برخی نقش‌ها حذف می‌شوند، مهارت‌های دیجیتال، تحلیل داده و امنیت سایبری بیش از هر زمان دیگری موردنیاز خواهند بود.
مشاغل در حال رشد:
- متخصصان هوش مصنوعی و یادگیری ماشین
- تحلیلگران داده و دانشمندان داده
- متخصصان امنیت سایبری
- مهندسان فین‌تک و بلاکچین
2- تغییرات جمعیتی
یکی از دیگر روندهای تأثیرگذار بر بازار در جهان، تغییرات در ترکیب جمعیتی و افزایش نرخ پیری در بسیاری از کشورهاست. این تغییرات نه تنها نیازمند بازنگری در سیاست‌های اشتغال و آموزش نیروی کار هستند، بلکه تأثیرات زیادی بر بخش‌های مختلف اقتصاد و اجتماع دارند. به عنوان مثال، تقاضا برای مشاغل مرتبط با بهداشت و درمان، مراقبت از سالمندان و خدمات اجتماعی افزایش خواهد یافت. این امر نیازمند تربیت نیروی کار متخصص در این حوزه‌ها و توسعه برنامه‌های آموزشی مناسب است.
از سوی دیگر، کاهش نسبت جمعیت جوان‌تر می‌تواند به کاهش نیروی کار فعال منجر شود. این موضوع می‌تواند به کاهش بهره‌وری و تولید ناخالص داخلی کشورها منجر گردد و نیازمند اتخاذ سیاست‌های مناسب برای جذب و حفظ نیروی کار است. همچنین، مهاجرت نیروی کار از کشورهای در حال توسعه به کشورهای پیشرفته می‌تواند یکی از راه‌حل‌های مقابله با این مشکل باشد.
مشاغل در حال رشد:
- پرستاران و پزشکان متخصص در بهداشت سالمندان
- مشاوران و مربیان بهداشت روانی
- مدیران خدمات اجتماعی و مراقبتی
- تحلیلگران بازار و متخصصان داده‌های جمعیتی
3- تحولات ژئوپلیتیکی و اقتصادی
یکی از دیگر روندهایی که گزارش آینده مشاغل 2025 به اهمیت آن در تأثیرگذاری بر بازار کار پرداخته است، تحولات ژئوپلیتیکی و نوسانات اقتصادی جهانی است. این تحولات می‌توانند به تغییرات چشمگیری در بازار کار منجر شوند. جنگ‌ها، تحریم‌ها و تغییرات در روابط بین‌المللی، بازار کار جهانی را تحت تأثیر قرار می‌دهند و ممکن است باعث تغییر در توزیع جغرافیایی مشاغل شوند. آماده‌سازی برای مواجهه با این عدم قطعیت‌ها و ایجاد برنامه‌های انعطاف‌پذیر از اهمیت بسیاری برخوردار است. همچنین، توجه به اقتصاد مقاومتی و تقویت توانمندی‌های داخلی نیز می‌تواند به کاهش اثرات منفی این نوسانات کمک کند.
تحولات ژئوپلیتیکی، شامل تغییرات در توازن قدرت جهانی، مناقشات منطقه‌ای و تنش‌های بین‌المللی است که می‌توانند به نااطمینانی و ناپایداری اقتصادی منجر شوند. این تحولات ممکن است به تعطیلی کسب‌وکارها، جابجایی نیروی کار و کاهش سرمایه‌گذاری‌های خارجی منجر شوند. به عنوان مثال، تحریم‌ها می‌توانند دسترسی به بازارهای بین‌المللی را محدود کرده و تأثیر منفی بر صادرات و واردات داشته باشند. همچنین، جنگ‌ها و مناقشات مسلحانه می‌توانند به نابودی زیرساخت‌ها و منابع انسانی کشورها منجر شوند.
مشاغل در حال رشد:
- تحلیلگران ریسک و مدیریت بحران
- مشاوران اقتصادی و استراتژیک
- متخصصان امنیت سایبری
- تحلیلگران داده‌های ژئوپلیتیکی
4- گذار به اقتصاد سبز
تلاش‌ها برای کاهش اثرات تغییرات اقلیمی و حرکت به سمت اقتصاد سبز، به ایجاد مشاغل جدید در حوزه‌های انرژی‌های تجدیدپذیر و مدیریت منابع طبیعی منجر می‌شود. این روند نیازمند تقویت آموزش‌های مرتبط و توسعه مهارت‌های جدید است. مشاغل مرتبط با توسعه پایدار، حفظ محیط زیست و استفاده بهینه از منابع طبیعی نیز از جمله حوزه‌هایی هستند که در آینده تقاضای بیشتری خواهند داشت. سیاست‌گذاران و کسب‌وکارها باید به تغییرات اقلیمی و نیازمندی‌های مرتبط با آن توجه کرده و برنامه‌ریزی‌های مناسبی برای مواجهه با این تغییرات انجام دهند.
تغییرات اقلیمی و گذار به اقتصاد سبز نه تنها بر محیط زیست بلکه بر ساختار اقتصادی و اجتماعی کشورها نیز تأثیر می‌گذارد. کشورهایی که به سرعت به سوی استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر مانند انرژی خورشیدی، بادی و هیدروژنی حرکت کنند، می‌توانند فرصت‌های شغلی جدیدی در این حوزه‌ها ایجاد کنند. این تغییرات نیازمند توسعه زیرساخت‌های مناسب، تحقیق و توسعه فناوری‌های نوین و تربیت نیروی کار متخصص است.
مشاغل در حال رشد:
- مهندسان انرژی‌های تجدیدپذیر
- متخصصان محیط زیست
- مدیران پایداری
- متخصصان در حوزه بازیافت و مدیریت پسماند
5- عدم قطعیت‌های اقتصادی
آخرین روندِ اساسی که گزارش آینده مشاغل 2025 به آن می‌پردازد، عدم‌قطعیت‌های اقتصادی همچون افزایش هزینه‌های زندگی، تورم و نوسانات در زنجیره‌های تأمین جهانی هستند. این تحولات اقتصادی و ناپایداری‌ها، تأثیرات گسترده‌ای بر بازار کار جهانی دارند و حتی ممکن است به کاهش درآمد کسب‌وکارها و افزایش نرخ بیکاری منجر شوند.
یکی از مهم‌ترین نکاتی که گزارش آینده مشاغل 2025 در این زمینه به آن اشاره می‌کند، این است که کسب‌وکارها باید برای مقابله با این عدم‌قطعیت‌های اقتصادی، استراتژی‌های جدیدی برای مدیریت هزینه‌ها و افزایش بهره‌وری اجرا کنند تا بتوانند در مقابل این تغییرات مقاومت بیشتری داشته باشند. همین مسئله، تبعاتِ زیادی برای بازار کار خواهد داشت که از آن جمله می‌توان به تغییرات در تقاضا برای مهارت‌ها و مشاغل مختلف، افزایش نیاز به تخصص‌های جدید، و تغییر در نحوه استخدام و نگهداری نیروی کار اشاره کرد.
مشاغل در حال رشد:
- تحلیلگران ریسک و مدیریت بحران
- مشاوران اقتصادی برای کسب‌وکارهای کوچک
- متخصصان زنجیره تأمین محلی
- مشاوران انطباق و بهره‌وری کسب‌وکار
جمع بندی
گزارش آینده مشاغل ۲۰۲۵ نشان می‌دهد که بازار کار جهانی در دهه‌ی پیشرو با تغییرات شگرفی روبرو خواهد بود. تکنولوژی‌های نوظهور، تغییرات جمعیتی، تحولات ژئوپلیتیکی، گذار به اقتصاد سبز و عدم‌قطعیت‌های اقتصادی همه و همه عواملی هستند که به شکل‌گیری و تحول بازار کار کمک خواهند کرد. این روندها نه تنها فرصت‌های شغلی جدید ایجاد می‌کنند، بلکه چالش‌هایی نیز به همراه دارند که نیازمند استراتژی‌های نوین و انعطاف‌پذیری بیشتر کسب‌وکارها، دولت‌ها و نیروی کار است.
برای موفقیت در این محیط پیچیده و پرچالش، آگاهی از روندهای کلیدی بازار کار و تطبیق با تغییرات ضروری است. کسب‌وکارها، دولت‌ها و نیروی کار باید به توسعه مهارت‌ها، ایجاد سیاست‌های حمایتی و بهره‌برداری از فناوری‌های نوین توجه کنند تا بتوانند از فرصت‌های جدید بهره‌مند شده و با چالش‌های پیشرو مواجه شوند. به این ترتیب، می‌توانند نه تنها به بهبود وضعیت اقتصادی و اجتماعی کمک کنند، بلکه آینده‌ای پایدارتر و انعطاف‌پذیرتر را برای همه ایجاد کنند.